De eerste cafés ontstonden in de 17e eeuw als koffiehuizen. Het woord café is dan ook het Franse woord voor koffie. Geleidelijk aan gingen ook kroegen waar men vooral bier dronk zich café noemen en ontstond een grote variëteit aan cafés. De bekendste soorten cafés zijn het bruine café, het grand café, het eetcafé en de cocktailbar. En nu het filocafé. Cafés vervullen vaak een belangrijke sociale functie als plaats waar stamgasten elkaar ontmoeten aan de bar of aan de stamtafel of waar men regelmatig langsgaat op een avondje uit.
Filocafé “Sapere aude” – Bergen op Zoom
Sinds november 2014 vindt elke eerste zondag van de maand, met uitzondering van de zomervakanties, een filosofisch café plaats in de Engelsestraat 30 te Bergen op Zoom. Het initiatief gaat uit van enkele filosofieliefhebbers die elkaar vonden en zich verenigden onder de naam Filosofisch Café. Kwestie van het eenvoudig te houden.
Eerste filocafé – Café des Phares 1992
Het allereerste filocafé zag in 1992 het levenslicht op de Place de la Bastille in Parijs. De stichter en moderator was filosoof Marc Sautet (1947-1998). Hij leidde elke zondag om 11 uur filosofische bijeenkomsten in Café des Phares en maakte van de filosofie een voor iedereen toegankelijk gebeuren. In zijn ‘café philosophique’ moest je immers geen wijsgerige kennis tentoon spreiden, maar mocht je eerst en vooral zelf filosoferen. Bovendien kon je de gesprekken gratis en voor niets bijwonen. ‘Want’, zo redeneerde Sautet, ‘denken is gratis’. De bijeenkomsten verliepen steeds op dezelfde wijze: de aanwezigen brachten een aantal filosofische vragen of stellingen naar voren en daaruit werd dan op democratische wijze één gespreksonderwerp gekozen. Ook gedurende de rest van het gesprek bleef de moderator peilen naar de inzichten die de deelnemers in zichzelf meedroegen.
Met zijn boek ‘Un café pour Socrate’ (1993) linkte Sautet deze filosofische strategie expliciet aan de maieutische (verloskundige) techniek van Socrates. Hij werd algauw zelf de ‘Socrates van de Bastille’ genoemd.
Het initiatief kreeg navolging in de rest van Frankrijk en in gans Europa. Momenteel maken ruim 200 filosofische cafés deel uit van de vereniging Philos die in de schoot van het Café des Phares is ontstaan. De vereniging geeft ook een eigen tijdschrift uit, het Revue mensuelle des Cafés Philo.
Socrates op onderzoek naar kennis
De leuze ken u zelf, leek Socrates’ zijn leidmotief bij de benadering van kennis over de werkelijkheid. Hoe kan iemand iets kennen, als hij zichzelf niet kent? Wie kent er dan? En wat is de waarde van zulke ongegronde kennis? Socrates leek vooral zelf op zoek naar die ultieme kennis van het diepste zelf, waarzonder men niets echt kent. En als men dat kent, dan weet men tenminste wie er niets kent, en kan van daaruit reële kennis worden opgediept. https://nl.wikipedia.org/wiki/Socrates
Maieutische techniek van Socrates
Dat opdiepen van kennis moest volgens Socrates gebeuren zoals een vroedvrouw een kind ter wereld helpt komen, door tussen te komen met beurtelings aanmoediging om door te gaan of op te houden, en zijdelings te helpen duwen en masseren. Hij noemde deze gesprekstechniek de (maieutikè technè), de vroedvrouwtechniek. Men moest bij de ‘leerling’ of de zoeker naar waarheid deze techniek toepassen om hem te helpen die waarheid, de echte kennis, in zichzelf te ontdekken. Want alleen in zichzelf heeft men echte kennis. Al het andere van horen zeggen en van zien doen is namaakkennis. Kennis moest volgens hem helemaal authentiek zijn. Zijn techniek kwam bij de ander over alsof er van de hak op de tak gesprongen werd, maar Socrates was enkel aan het pogen de stevigheid van de reeds verworven kennis te toetsen, en al wat los zat moest worden verlaten. Op velen kwam hij arrogant en pedant over met zijn eeuwige vragen, die er enkel om bedoeld waren de ander uiteindelijk tot zichzelf te laten komen. Maar dit werd hem vaak niet in dank afgenomen, zeker niet door de grotere gevestigde ego’s van de maatschappij (die evenmin zichzelf kenden).