Wat beweegt de mens? – Vrijdag 22 April, Markiezenhof – Bergen op Zoom.
Zodra ik mij dat afvraag struikel ik over mijn eigen bewegingen en keuzes. Ik blijk totaal verknipt! Als fietser stoor ik mij aan gedragingen van automobilisten. Ik wil graag ongestoord en snel vooruit. Zit ik in een auto, dan zie ik fietsers god en gebod negerend mij als automobilist voor de wielen rijden. Graag werk ik een beetje gepland tussen 9 en 6, maar vervolgens erger ik mij aan de winkels die dichtgaan zodra ik wil kopen. Ik heb grote sympathie voor Max Havelaarkoffie, maar zie in de winkel bij de gewone koffie voor een lagere prijs veel meer aromakeuze, ook aantrekkelijk. Ik heb een overvloed aan kleren en koop toch steeds weer nieuw goed. In gedachten verzonken liet ik de laatste dagen koffie uit mijn handen vallen, vergat vernietigend naar automobilisten en fietsers te blikken. Ik blijk vol te zitten met zeer tegenstrijdige wensen en verlangens. Waarom? (Hein Albeda)
Wat beweegt de mens?
En waarom vragen wij ons dat nu af? Wat willen wij veranderen? Kunnen wij niet overgaan op routine en doorleven? Zijn wij echt verknipt? Velen in de geschiedenis struikelden over de vraag wat ons beweegt. Het is te eenvoudig de zucht naar geluk de voornaamste drijfveer te noemen. Is ons leven een speurtocht naar kennis en willen wij zijn als God, ‘kennende het goed en het kwaad’?
Plato stelde zich de vraag hoe wij moeten leven. Hij verklaarde het gedrag uit het verlangen, de rede en zag de mens daarnaast gedreven door wat hij de thymos, de bezieling, een gevoel voor rechtvaardigheid, noemde.
Immanuel Kant Iedere ontwikkeling van de menselijke bekwaamheden is gericht op meer volkomenheid. De grote vooruitgang blijft alleen uit zolang de mens nog onmondig is. En, zegt hij, “Luiheid en lafheid zijn er de oorzaak van, dat een zo groot deel van de mensen toch graag het leven lang onmondig blijft.”
Nietzsche zag de mens vooral gedreven door macht. “De wereld is de wil tot macht, alles is wil tot macht en ook deze uitspraak is de wil tot macht.”
Hegel ging terug naar Plato’s thymos en stelde dat het streven naar erkenning de belangrijkst drijfveer is. Het verlangen naar erkenning drijft de mensen tot woede als zij slecht behandeld worden en maakt hen trots als zij op hun waarde worden geschat.
De Franse filosoof Rene Girard gaat liever terug naar Aristoteles. De mens is de meest mimetische van alle dieren, zegt Aristoteles. Mimetisch moeten we uitleggen als nabootsend. Girard gaat vooral uit van de imitatie van begeerten. Alle culturen worden gebouwd op de nabootsing van begeerten.
Soms wordt de vraag ‘wat beweegt de mens’ vooral actueel omdat de omstandigheden veranderd zijn. Politici, communicatieadviseurs en marketeers zijn ons kwijtgeraakt.
Zijn we onvoorspelbaarder geworden? Waarom zijn wij juist nu meer verknipt in onze begeerten dan ooit? Is de drijfveer van de mensen veranderd, of is de samenleving veranderd. Was vroeger de samenleving overzichtelijker en beheersbaarder? Het was duidelijk wie wij moesten nabootsen. In traditionele en primitieve samenlevingen had iedereen een duidelijke taak en plaats. Meer en meer mensen beschouwen de wereld en stellen zich de vraag wat hen beweegt. Gaan wij daar waar wij heen willen? Staan wij meer dan aan het eind van de vorige eeuw voor onze eigen keuze. Een gemakkelijk antwoord is niet meer mogelijk. Wij zijn gestruikeld over de keuzes die wij niet meer over kunnen laten aan de kerk, de vakbond, de consumentenorganisatie, de familie of de buren.
Het struikelen over de eigen beweegredenen is begonnen.
In het filosofisch café kunnen en leren we onder begeleiding struikelen.
Struikelt u mee?