Je ervaart of observeert iets. Dan is er nog geen bewuste waarneming of toch? Soms laat je de waarneming voor wat het is en op andere momenten volgt er automatisch een interpretatie. Je reageert op de waarneming maar is je waarneming objectief of waarheidsgetrouw? Zo kun je makkelijke en meer ingewikkelde vragen aan de orde stellen in een filosofisch gesprek. Dit thema was een unieke uitdaging in onze bijeenkomst van afgelopen juni 2024.
Waarneming volgt een biologisch proces
De eerste gedachtegangen die op tafel kwamen belichtte een biologisch proces. Je doet een waarneming, er volgt bewustzijn en je plaatst het onderwerp in een perspectief. Je zintuigen helpen je bij het constateren van de waarneming en je hersenen (rede) en/ of gevoelens (emotie) bepalen vervolgens het persoonlijke effect ervan. Anderen vonden dat de volgorde juist andersom is. Dus aan de waarneming eerst observatie voorafgaat.
Herkenning uit ervaring
We vroegen ons af of waarneming een aangeleerd proces is. Iets dat gebaseerd is op ervaringen uit het verleden. Hierbij werd gerefereerd aan de leer van Tabula Rasa in overeenstemming met de filosofische stroming van het Engelse empirisme. Het stelt dat alle kennis voortkomt uit ervaring. Vanuit die bron leer je impulsen begrijpen en inschattingen te maken van hetgeen je waarneemt. Iedereen ziet daarom dingen anders. Bepalend is “wie” het ziet en “hoe” of in welke hoedanigheid je het ziet. Is het een waarneming die meerdere mensen kunnen zien of is het iets dat alleen jou opvalt.
Alles wat je waarneemt is een illusie
Genoemd wordt Kant’s Fenomeen en Noumenon.
Immanuel Kant is een 18e-eeuwse Duitse filosoof die het concept van fenomeen en Noumenon introduceerde in zijn belangrijkste werk, de Kritiek van de zuivere rede. Volgens Kant is fenomeen wat we waarnemen via onze zintuigen en ervaring, terwijl Noumenon is wat bestaat buiten onze perceptie en ervaring.
Kant stelt dat onze manier om de wereld te kennen beperkt is tot onze cognitieve vermogens, waardoor we alleen de schijn van dingen kunnen waarnemen. De echte wereld, het Noumenon, is ontoegankelijk voor onze directe kennis. We kunnen alleen door middel van de rede een idee krijgen van het Noumenon, maar we kunnen het niet rechtstreeks kennen.
Gestuurde en ongestuurde waarnemingen
Gedurende de sessie komen we op het punt waar we onderscheid zijn gaan maken tussen gestuurde en ongestuurde waarnemingen. Men benoemt dat je een gestuurde waarneming d.m.v. vorm, aantal, tijd of meetbaarheid tot iets van jezelf kunt maken. Met een gestuurde waarneming bedoelt men bijvoorbeeld reclame of propaganda. Wetenschappers daarentegen streven naar objectieve en neutrale waarnemingen, die het liefst herhaalbaar en controleerbaar zijn om zo de waarheid te achterhalen dan wel te benaderen. Zij proberen via het testen van theorieën en hypotheses en het feiten vast te stellen van. Ongestuurde waarneming spelen zich af in jezelf of worden veroorzaakt door prikkels van buiten. Ze dienen zich spontaan aan. Je reageert zelf plots op iets of er gebeurt iets om je heen.
Wat is het waarheidsgehalte van een waarneming?
Hier komt nu voor het eerst het element “waarheidsgetrouw ”als aspect in het gesprek naar boven. Vervolgens komt meteen een wedervraag op tafel: “Wat is het nut van “waarheidsgehalte” in de vraagstelling? Sommige benoemen dat ieder zijn eigen waarheid heeft dus een afweging is zinloos. Andere vragen zich af waarom je je die vraag zou stellen. Geloof gewoon in je eigen waarnemingen omdat dat je persoonlijke uitgangspunt is.
Een waarneming is altijd een stukje van een geheel
Waarnemingen zijn onderdeel van een object
Bepalend is waarop je focus gericht is. Er was ooit een experiment met een filmpje. Gevraagd werd een telling te maken van iets dat in beeld kwam. Tegelijkertijd liep er op de achtergrond een man in een gorillapak door het beeld. Deze werd door het merendeel van de kijkers niet waargenomen omdat de focus op iets anders lag. In hoeverre ben je geconcentreerd in wat je waarneemt of ligt je focus ergens anders op. Kun je beter waarnemen als je iets van dichtbij bekijkt? Ook je verwachtingspatroon beïnvloedt hetgeen je waarneemt en als laatste noemt men het spreekwoord ”de wens is de meester van de gedachte”. Soms wil je iets zien wat er niet is.
De betrouwbaarheid van een waarneming
Na de pauze zoemen we nog even in op dit thema. Waarnemingen zijn gevoelig voor fouten. We kwamen eerder op wetenschappelijke feiten. Alleen de natuurwetten zijn 100% betrouwbaar. Er is geen mens die niet valt na een sprong. Volgens de fysica is de grootste gemene deler het meest betrouwbaar alhoewel ook dit tijdelijk kan zijn. “Wisdom of the crowd”. Daar waar de aarde plat leek, bleek hij eeuwen later rond te zijn. Eigen waarnemingen zijn het gevoeligst. Verschillen op individueel niveau kunnen heel groot zijn en mensen kunnen deze ook uitvergroten. Dat tast de betrouwbaarheid van de waarneming aan.
We eindigen deze middag met de zelfverzonnen quote van John te weten
”Je smeed al je eigen ervaringen tot een zwaard van waarheid”.
Dat gezegd hebbende volgt er nog een mededeling. Het volgende gesprek is op 7 juli. In de maand augustus is er geen filosofisch gesprek. We starten weer op zondag 1 september 2024.
Wij danken alle deelnemers voor hun aanwezigheid.
-> Wil je graag eens meedoen, wij komen iedere eerste zondag van 14.00 tot 17.00 uur bijeen in de Engelsestraat 30 in Bergen op Zoom.
Of neem een kijkje op onze website www.filocafe.nl of onze facebooksite: Saupère Aude
Je bent van harte welkom.
Deelnemers: 13
De andere ingebrachte vragen:
Wat is vriendschap?
Wat is kracht?
Wat is de oorsprong van verveling?