Is hoop altijd positief?

Op het eerste filosofisch gesprek van 2025 op 12 januari werd de vraag “Is hoop altijd positief?” ingebracht. De aanleiding van de vraag was de twijfel over de rol die hoop in ons leven speelt.

Hoop

Bij het concretiseren van het woord ‘hoop’ kwam al snel de relatie met emotie naar boven als de vorm waarin de mens hoop ervaart. Maar ook werd ‘hoop’ gerelateerd aan ‘gedachten vormen’. Beiden spelen in ons leven verschillende rollen. Hierdoor kwamen we al meteen tot de conclusie dat het effect ervan een breed spectrum heeft. Met hoop kijken we vooruit -het ligt in de toekomst- en hier zit een onzekerheid in. Ook kwamen overdenkingen voorbij met de vraag of hoop aangeleerd is. Iets dat we meekrijgen van jongs af aan. Dus “Kan hoop met ons meegroeien naarmate we ons ontwikkelen?”. We kunnen hoop cynischer gaan benaderen of zonder afleiding blijven behouden. Binnen het gesprek kwamen drie verschillende visies naar voren over de vorm en de rol van hoop.

Wensgedachte van hoop

Als eerste kan hoop gezien worden als wensen in het leven. Men hoopt veilig aan te komen op een bestemming of men hoopt dat de kinderen van een betere toekomst krijgen. Je probeert uit te gaan van de beste uitkomst. Uiteraard voelt het alsof hier een positief uitgangspunt achter zit maar er wordt ook de vraag gesteld wat dan precies het verschil is tussen hopen, verwachten en willen.

Hoop is een illusie

Dit leidde ook tot de volgende visie: hoop is enkel een illusie, een afleiding en is nergens goed voor. Er is enkel ‘willen’ en met een nuchtere kijk op de wereld kan je actief handelen zonder dat je met je hoofd in de wolken loopt. Zoals Friedrich Nietzsche ‘hoop’ beschreef: “De hoop is het kwaadste der kwaadste, omdat zij de marteling verlengt”. Valse hoop zorgt voor onrealistische beelden en teleurstelling. In de praktische benadering gebruik je eigen kennis en ervaring als basis van de hoop die je hebt. Niettemin wanneer men echt naar een bepaalde uitkomst streeft, blijkt dat mensen alsnog hoop niet volledig laten vallen.

Hoop als overlevingswaarde

Komend uit voorbeelden over grote menselijke ontberingen, enorme tegenslagen of verliezen, kwam er als derde visie een veel meer subtiele en intieme functie van hoop naar voren. Wanneer het menselijke respect zodanig is aangetast dat er alleen nog sprake is van vrijheid van gedachten, kan je diep van binnen toch nog dat sprankje hoop vinden waar je aan vast kunt houden. Een element wat je de kracht geeft om door te gaan. Deze vorm bepaalt je weerbaarheid en doorzettingsvermogen en kan volgens sommigen ertoe leiden dat de mensheid overleeft.

De dualiteit van hoop

In een poging tot verduidelijking kwam de tegenhanger wanhoop of hopeloosheid ook aan bod. Leven zonder hoop en hopeloos zijn, zijn twee verschillende dingen. Hoop kan dienen als een drijfveer dat ons er toe aanzet om de handelen en actief te zijn. Maar het kan even zo goed zorgen voor inactiviteit waarbij we hopen dat krachten buiten onszelf tot de gewenste uitkomst leiden. Men Leven in wanhoop, meenden sommigen, ontneemt ons de motivatie om te leven en vooruit te kijken.

De macht van hoop

Door de geschiedenis heen heeft ‘hoop’ voor veel verandering gezorgd in zowel positief als negatief zin. We denken hierbij aan de invloeden van revolutionaire- en humanitaire mensen. Of bijvoorbeeld hoopgevende ‘verleidingen’ van dictators en bedrijven. De kracht en macht van hoopvolle uitingen op mensen is groot. Je kan het zien als een stuk gereedschap wat net zo makkelijk gebruikt kan worden om te manipuleren als om jezelf of anderen ergens toe te zetten. Als wij onszelf (on)bewust laten leiden door deze vormen van beïnvloeding, kan dat zeker een negatief effect hebben. Besproken werd waakzaam te blijven om hoop als enige motivator te laten gelden.

Conclusie

Met een vraag als deze is al snel duidelijk dat het mogelijke antwoord vol met nuances zit. Zoals gewoonlijk is het een breed onderwerp waarbij meerdere verrijkende visies aan bod zijn gekomen. We hebben ons weer vastgebeten in een goed onderwerp dat iedereen deelnemer hopelijk weer veel nieuwe inzichten heeft geboden. De rol die hoop speelt in ons leven hebben we voor een groot gedeelte sterk in de hand en geeft ons de mogelijkheid om aan onszelf te werken om een mooier en hoopvollere toekomst te creëren.

Aantal deelnemers: 16

Moderator: Jap Voorbraak

Ingebrachte vragen: