Engelsestraat 30, 4611 RR Bergen op Zoom
Engelsestraat 30, 4611 RR Bergen op Zoom
Dit is een (onvolledige) overzicht gerangschikt op geboortejaar van min of meer bekende filosofen uit heden en verleden. BRON:WIKIPEDIA Filosofen uit de Oudheid – Filosofen uit de Middeleeuwen – Filosofen van de Moderne Tijd – De filosofen uit de Renaissance (15e en 16e eeuw) – De Verlichtingsfilosofen (17e en 18e eeuw) – Filosofen uit de 19e eeuw – Hedendaagse filosofen, 20e-eeuwse filosofen en 21e-eeuwse filosofen.
Klik op de foto om meer te lezen over de filosoof.
Socrates Hij wordt beschouwd als een van de stichters van de westerse filosofie. Het ‘socratische probleem’ duidt op het feit dat Socrates zelf geen werken heeft geschreven en historici die zich een beeld willen vormen van de historische Socrates daardoor zijn aangewezen op verslagen van tijdgenoten van Socrates. Door zijn weergave in Plato’s dialogen is Socrates bekend geworden voor zijn bijdrage op het gebied van ethiek en het is deze platonische Socrates die ook zijn naam leent aan de concepten van de socratische ironie en de socratische methode, of elenchus. De socratische methode blijft een veel gebruikt hulpmiddel in een brede waaier van discussies (dialectiek), en is een vorm van opvoedkunde waarin een reeks vragen niet enkel gevraagd worden om antwoorden te krijgen, maar ook om het fundamenteel inzicht in de problematiek aan te moedigen. Socrastes levert een belangrijke en blijvende bijdrage op het vlak van de kennistheorie en logica en de invloeden van zijn ideeën en aanpak blijven sterk in het voorzien van een basis voor de westerse filosofie die na hem kwam.
De bekendste quote:
Falen is niet het vallen zelf; falen is het niet meer opstaan
Plato Was een Grieks filosoof en schrijver. Plato, leerling van Socrates en leraar van Aristoteles, is een van de meest invloedrijke denkers in de westerse filosofie en was ook de stichter van de Atheense Academie, het eerste instituut voor hoger onderwijs in het westen. Hij schreef een aantal dialogen over zeer diverse onderwerpen en werd met zijn ideeënleer de aartsvader van het filosofisch idealisme. Het blijft de vraag in hoeverre wij kunnen zeggen dat we Plato’s eigen opvattingen kennen, aangezien hij nergens uit eigen naam spreekt. Van blijvende invloed was zijn stichting van de academie. Van het dagelijks reilen en zeilen is weinig bekend, maar men neemt aan dat hier onderzoek gedaan werd, en dat onder andere de geschriften van Plato bediscussieerd werden. Ook werden leden van de academie op verzoek naar buitenlandse hoven gestuurd als politiek adviseurs. De academie heeft door de eeuwen heen de nagedachtenis aan Plato in ere gehouden, maar is diverse malen van filosofische oriëntatie veranderd.
De bekendste quote:
Het begin is het belangrijkste deel van het werk
Aristoteles Was een Griekse filosoof die met Socrates en Plato wordt beschouwd als een van de invloedrijkste klassieke filosofen in de westerse traditie. Hij was lid van Plato’s filosofische Akademeia, het eerste instituut voor hoger onderwijs in het Westen en diens invloed is dan ook aanwezig in Aristoteles’ werk, hoewel Aristoteles een duidelijk van Plato afwijkende filosofische stroming vertegenwoordigt. Veel van het oorspronkelijke werk van Aristoteles is reeds in de eerste eeuwen na zijn dood verloren gegaan, waaronder zijn dialogen, de enige teksten die door Aristoteles zelf uitgegeven waren. Aristoteles kwam tot de conclusie dat de natuur van onze ziel geestelijk/ spiritueel is door te filosoferen; alle materiële wezens bestaan uit materie + vorm. Bij levende wezens wordt de vorm, ziel genoemd. De ziel moet geestelijk zijn omdat wij kennis in ons opnemen als relaties tussen vormen. Veertien van zijn werken zijn gebundeld in zijn Metafysica, En we nemen geen concrete tafel in ons op, maar de essentie van het begrip tafel. Hier introduceert Aristoteles tabula rasa ( lege plank). In de was van de effen plank worden de vormen afgedrukt. Omdat de cognitieve ziel van de mens geestelijk is blijft de ziel voortbestaan na de dood. Dood wordt dan ook gedefinieerd als de scheiding van lichaam en ziel.
De bekendste quote:
De ergste vorm van ongelijkheid is proberen ongelijke dingen gelijk te maken.
Epictetus was een stoïcijns filosoof en wordt samen met onder anderen Seneca en Marcus Aurelius tot de leidende figuren in de stoïsche filosofie uit de eerste eeuwen na Christus gerekend. Epictetus’ ethische opvattingen zijn opmerkelijk consistent en krachtig en zijn onderwijsmethodes zeer effectief. Epictetus hield zich vooral bezig met integriteit, zelfdiscipline en persoonlijke vrijheid, die hij bepleitte door van zijn studenten te eisen dat zij twee centrale ideeën grondig onderzochten: de eigenschap die hij “wilsbesluit” noemde en het juiste gebruik van indrukken. Hij onderwees dat filosofie niet slechts een theoretische discipline is, maar een levenswijze. Hij geloofde dat alle externe gebeurtenissen door het lot worden bepaald en mensen daar dus geen invloed op hebben; we zouden alles wat gebeurt kalm en nuchter moeten accepteren. Maar eenieder is wel verantwoordelijk voor zijn eigen daden, die we door strenge zelfdiscipline zouden moeten onderzoeken en beheersen. Zelf heeft Epictetus niets geschreven, maar zijn leerling en bewonderaar Arrianus heeft acht boeken leergesprekken in Latijn Dissertationes, Engels Discourses, van Epictetus samengesteld; daarvan zijn vier boeken bewaard gebleven. Ook stelde Arrianus het Handboekje (Encheiridion) samen: een verzameling van 53 citaten van Epictetus. De praktische adviezen die hierin worden gegeven, worden ook nu nog de moeite waard gevonden.
De bekendste quote:
De mens raakt niet in de war door dingen maar door zijn mening over dingen. Niets is buigzamer dan de menselijke psyche.
Erasmus was een Nederlandse priester, augustijner kanunnik, theoloog, filosoof, schrijver en humanist. Twee motieven bepalen het gedachtegoed van Erasmus: de vrijheid van mensen en vrede. Over de vrijheid schreef hij onder meer in 1516 de vorstenspiegel Institutio, Opvoeding van een christelijke vorst, voor de jonge koning van Spanje, de latere keizer Karel V. Daarin stelt hij dat de mens vrij is en dat een christen daarom niet tiranniek mag heersen over christenen en hen niet als slaven mag behandelen. Hij was een priester en augustijner kanunnik die op zijn eigen, gematigde manier de katholieke kerk van binnenuit probeerde te hervormen tegen de achtergrond van een opkomende Reformatie, wat hem door beide kampen kwalijk werd genomen. Erasmus schreef een zeer omvangrijk oeuvre bijeen in het Latijn. In zijn beroemde satirische werk, Lof der zotheid, dat hij rond 1509 schreef, nam hij praktijken van allerlei maatschappelijke groepen op de korrel. In zijn streven om terug te keren naar de bronnen presenteerde hij het Nieuwe Testament in een Grieks-Latijnse editie die een einde maakte aan de onaantastbaarheid van de Vulgaat. (versio vulgata = vertaald “volkse versie”).Zijn Colloquia (Gesprekken) en Adagia (Spreekwoorden) waren populaire collecties, vaak op essayistische wijze.
De bekendste quote:
Afstand scheidt enkel de lichamen, niet de geesten
Di Bernardo dei Machiavelli was een Italiaanse diplomaat, politiek filosoof, militair strateeg, historicus, dichter, toneelschrijver en humanist gevestigd in Florence tijdens de Italiaanse renaissance. Hij geldt als de grondlegger van de moderne politieke wetenschappen. In de periode 1513-1515 schreef hij Il Principe (in het Nederlands vertaald als De vorst maar ook als De heerser), een boek dat nog steeds gelezen wordt. De hoofdmoot van het boek wordt gekenmerkt door utilistisch denken: het doel heiligt de middelen. Dit staat ook wel bekend als consequentialistische ethiek. Dit is het tegenovergestelde van de deontologische ethiek, die naar de ethische aanvaardbaarheid van daden op zich kijkt. Centraal in Il Principe is het begrip Virtù, wat eerder op politieke daadkracht van een man (Latijn: vir) duidt dan op deugd. Biografen omschrijven Machiavelli’s karakter als open en loyaal, scherpzinnig en ook cynisch, onhandig en sociaal zwak. Zijn belangrijkste werk Il Principe – een min of meer ‘sollicitatiewerk’ bedoeld om in de gunst te komen van een voorname telg van de regerende Florentijnse familie dei’ Medici, dat door Machiavelli niet was bedoeld voor publicatie en dat pas na zijn overlijden alsnog in druk verscheen – zorgde voor eeuwige bekendheid en roem. Het werd het meest invloedrijke en beruchte politieke traktaat ooit. Hij dichtte de macht toe aan hen die kennis hadden en het volk kon zich beter confirmeren aan de kerk.
De bekendste quote:
Vriendschap die men door geld verkrijgt en niet door grootsheid van geest en nobelheid van karakter, die koopt men, maar bezit men in feite niet
René Descartes was een Franse filosoof en wiskundige. Zijn benadering van het probleem van de kennis en de aard van de menselijke geest speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de filosofie. Hij is met name bekend om zijn uitspraak “Cogito ergo sum” (Ik denk, dus ik ben) en was de eerste die de filosofie van Aristoteles niet alleen verwierp, maar verving door een eigen filosofisch systeem. Daarmee legde hij de basis voor de 17e-eeuwse stroming van het rationalisme. Descartes begint zijn filosofie vanuit een scepticistisch standpunt. Overgeleverde waarheden kunnen onwaar blijken te zijn en ook de eigen waarneming kan bedriegen. Hij vraagt zich af hoe men iets zeker kan weten. Zintuigen kunnen bedriegen. Als men echter daarvan uitgaat, is er dan nog iets wat men zeker kan weten? Hij kan wel aan alles twijfelen, hij kan in alles bedrogen worden, maar dan nog is er iemand die (of iets dat) twijfelt en bedrogen wordt. Het simpele feit dát hij twijfelt, impliceert dat hij bestaat. Het enige wat je echt zeker kunt weten is dat je bestaat, want je denkt, denkt te voelen, twijfelt. Daarmee is de eerste zekerheid terug in Descartes’ filosofisch systeem, en heeft hij dus een grond om op te staan, een beginpunt om in zijn filosofie van uit te gaan. Met denken bedoelt Descartes niet louter denken, maar het gehele bewustzijn.
De bekendste quote:
Wanneer men mij beledigt, tracht ik mijn ziel zo hoog te verheffen, dat de belediging haar niet bereikt.
Baruch Spinoza was een Nederlands filosoof, wiskundige, politiek denker uit de vroege Verlichting van Sefardisch-Joodse afkomst. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van het rationalisme, en één van de inspiratoren van de Verlichting. Onder de natuurfilosofen is hij een radicaal die elke vorm van Openbaring of profetie ontkende en geen andere verklaring accepteerde dan die gebaseerd op de rede. Hij stelde dat de Bijbelse profeten gewone mensen waren met een uitzonderlijke verbeeldingskracht die niet namens God spraken. Spinoza ontwikkelde een filosofie waarin theologie geen rol speelde en ongeacht welke religie. Zijn boeken werden op de rooms-katholieke ‘Index’ van verboden boeken geplaatst, omdat zijn historische Bijbel-kritiek zou leiden tot atheïsme en fatalisme. Spinoza was een volgeling en criticus van Descartes. Filosofie verbinden met een openbaringsgodsdienst is een lastige opgave en volgens sommigen onmogelijk. Spinoza loste dit op door de theologie ondergeschikt aan de filosofie te verklaren.
De bekendste quote:
Men moet menselijke handelingen niet bespotten, niet betreuren, niet veroordelen, doch begrijpen.
Jean-Jacques Rousseau was een baanbrekend filosoof en schrijver. Hij heeft invloed uitgeoefend op de literatuur, pedagogiek en politiek. Rousseau was behalve filosoof en pedagoog ook componist. Hij componeerde zeven opera’s en andere muziekstukken.Tot de meest spraakmakende en invloedrijke staatkundige geschriften uit de achttiende eeuw behoort zijn Het Maatschappelijk Verdrag, (originele titel 1762: Du contrat social) dat van invloed was op de Verklaring van de rechten van de mens en de burger uit 1789 in de Franse Revolutie en daarmee indirect op de veel latere Universele verklaring van de rechten van de mens (1948), en de Franse grondwet van 1791. Vanaf begin deze eeuw zijn wereldwijd discussies op gang gekomen onder het Engelse verzamelbegrip new social contract. Deze behandelen uiteenlopende maatschappelijke vraagstukken als de noodzaak van hervorming van overheidsbestuur, de maatschappelijke rol van multinationale ondernemingen en de belangenbehartiging van steeds groter wordende groepen burgers die onvoldoende gezien en gehoord worden. Daarmee is de denker ook in onze tijd in figuurlijke zin dus nog steeds springlevend
De bekendste quote:
“De mens die het meest geleefd heeft is niet hij, die de meeste jaren telt, doch hij, die het ’t diepst ervaren heeft.”
Immanuel Kant was een Duitse filosoof ten tijde van de Verlichting. Kant wordt wel gezien als de eerste Duitse idealist. Zijn Kritik der reinen Vernunft (Kritiek van de zuivere rede) uit 1781, waarin hij de grondslagen en de grenzen van de menselijke kennis, wordt als zijn belangrijkste werk beschouwd. Verder hebben zijn Kritiek van de praktische rede en oordeelsvorming ( trilogie van de drie kritieken) grote invloed gehad op de westerse wijsbegeerte. Kant werd door beschouwd als leermeester van Georg Wilhelm Friedrich Hegel, die op zijn beurt Karl Marx was voorgegaan en zo de grondslag voor het communisme had gelegd. In het werk van Kant zijn twee periodes te onderscheiden: zijn voorkritische- en kritische periode. Hij maakt zich los van de dogmatisch-rationalistische filosofie en maakt daarbij een onderscheid tussen algemene metafysica en speciale metafysica. De eerste kan wel op de rede gegrond zijn, omdat zaken die binnen deze algemene metafysica vallen, empirisch te controleren zijn. De uit “zuivere rede”, zoals Kant het noemt, ontstane ideeën over causaliteit kunnen bijvoorbeeld empirisch getoetst worden. Bij de speciale metafysica gaat het om vragen die het tot dan toe eigenlijke doel van de metafysica behelzen, namelijk vragen als: “Is er een god?” of “Kan de onsterfelijkheid van de ziel aangetoond worden?”.
De bekendste quote:
Heb de moed om je eigen rede te gebruiken. Dat is het motto van verlichting.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel was een Duits filosoof en wordt algemeen beschouwd als een van de centrale representanten van het Duits idealisme. Hegel streefde naar de ontwikkeling van één totaalconcept waarin hij wetenschap, esthetica, godsdienst en filosofie wilde verenigen. Hij zag de werkelijkheid niet als statisch maar als de uitkomst van een continu doorgaand proces waarbij nieuwe tegenstellingen telkens worden opgeheven. Kernwoord hierbij is ‘opheffen’ (het Duitse aufheben), dat zowel optillen als afschaffen betekent. In september van 1790 ontving Hegel zijn filosofische graad en drie jaar later zijn theologische licentie. Hegel vertrok in 1800 naar Jena, waar hij een jaar later ging wonen en privedocent werd. Door een aanbeveling van Goethe, met wie hij een vriendschappelijke en intellectuele correspondentie onderhield, werd Hegel in 1805 aan de Universiteit van Jena tot hoogleraar benoemd. In 1812 verscheen het eerste deel van de Wissenschaft der Logik, in 1813 het tweede en in 1816 het derde deel. In 1816 werd hij tot hoogleraar benoemd aan de universiteit van Heidelberg.
In 1817 verscheen het eerste deel van Enzyklopädie der philosophischen Wissenschaften.
De bekendste quote:
Alleen de dapperen maken fouten “Ik heb de moed om me te vergissen.
Arthur Schopenhauer was een Duits filosoof die een uitgesproken pessimistische wereldbeschouwing formuleerde. Hij staat tevens bekend als een groot stilist. Zijn bekendste werk is Die Welt als Wille und Vorstellung (1818, 1844) waarin hij zijn eigen metafysica uiteenzet. De mens is in dit wereldbeeld dan ook in de eerste plaats een “willend” wezen waarbij het verlangen centraal staat en niet het redelijk verstand. Door deze filosofie wordt Schopenhauer beschouwd als de voornaamste voorloper van de levensfilosofie. Schopenhauer was van grote invloed voor de filosofie in de tweede helft van de 19de eeuw, maar in de 20ste eeuw is zijn invloed in de obscuriteit gegaan. Schopenhauer werd vooral getroffen door het lijden en de menselijke wreedheid die hij overal ontwaarde. Omdat we het alleen in onszelf onbemiddeld kunnen ervaren noemt Schopenhauer het de wil. De menselijke wil wordt gestuurd door motieven, maar is zelf blind en dom. Het is de drang om te bestaan die in alles werkzaam is en tevens de bron van het oneindige lijden van de wereld: alles vecht om te bestaan en in de levende natuur wordt geen verlangen definitief bevredigd, en dat allemaal zonder enige reden en zonder enig doel. De wil is onvrij.
De bekendste quote:
Geheel zichzelf zijn mag men slechts, zolang men alleen is; wie dus niet van de eenzaamheid houdt, houdt ook niet van de vrijheid, want slechts wanneer men alleen is, is men vrij.
Immanuel Hermann von Fichte was een Duitse theoloog maar werd het bekendst als filosoof. Fichtes kijk op de filosofie veranderde nogal gedurende zijn leven. Fichte werkte samen met Christian Hermann Weisse, maar bleek met hem van mening te verschillen over de leer van Georg Wilhelm Friedrich Hegel, waar Fichte grote fouten in zag; met name had hij een afkeer van het pantheïsme en het omlaag halen van de mens dat de Hegeliaanse visie kenmerkt. Aan de hand van de monadologie van Leibniz trachtte Fichte het monisme van Hegel te verenigen met het individualisme van Johann Friedrich Herbart. Op latere leeftijd hing hij vooral de theosofie aan. Fichtes eigen invloed is uiteindelijk niet erg groot gebleken, als gevolg van inconsistenties en het eclecticisme waarvan hij blijk gaf.
Een uitspraak van Fichte:
De beschaafde mens wacht niet tot de wetgevende macht iets onfatsoenlijks vindt en een verbodsbesluit uitvaardigt: het zou een schande voor hem zijn als hij deze instructie eerst nodig had; Hij anticipeert op het verbod en negeert wat de meer gewone mensen om hem heen, zonder aarzeling, doen, simpelweg omdat het niet past bij de hoger opgeleide mens.
John Stuart Mill was een Engels filosoof en econoom. Hij was een voorstander van het utilitarisme, de ethische theorie die voorgesteld werd door zijn peetoom Jeremy Bentham. Zijn eigen versie hiervan beschreef hij in het werk Utilitarianism, waarbij hij aangaf dat er onderscheid moet worden gemaakt tussen verschillende soorten genot. In zijn bekende werk ‘On Liberty’zette hij het schadebeginsel uiteen. In 1851 huwde Mill met Harriet Taylor Mill. Haar relatie met Mill was hecht maar kuis in de jaren vóór haar eerste man overleed. Taylor had een belangrijke invloed op het werk en de ideeën van Mill zowel tijdens de jaren van vriendschap als tijdens hun huwelijk. Nog voor hij haar kende was Mill al een verdediger van de vrouwenrechten en dat werd door haar nog versterkt. In zijn laatste revisie van On Liberty noemt hij haar als zijn belangrijkste invloed en inspiratie voor het schrijven van het boek, dat in grote mate ook haar eigen ideeën weerspiegelt. On Liberty werd kort na haar dood gepubliceerd.
De bekende citaat:
Individuele vrijheid moet in zoverre zijn grenzen kennen; het individu mag niet tot overlast voor anderen zijn.
Søren Aabye Kierkegaard was een 19e-eeuwse Deense theoloog en filosoof. Kierkegaard wordt vaak gezien als de eerste existentialistische filosoof. De periode 1842-1846 wordt als zijn filosofische doorbraak gezien. In 1841 is hij naar Berlijn getrokken om colleges te volgen (onder andere bij de beroemde filosoof Friedrich von Schelling, die hem echter volledig teleurstelde) en een nieuw leven te beginnen, ver weg van het toen kleinsteedse Kopenhagen. In Berlijn vonden de voorbereidingen plaats voor een van zijn bekendste werken: Enten-Eller (“Of-of”). Dit werk, dat verschillende delen bevat die onder meerdere pseudoniemen zijn geschreven, voltooide hij in 1842, terug in Kopenhagen. In snel tempo volgden andere geschriften die later bekend zijn geworden, zoals Vrees en beven, Stadia op de levensweg, Filosofische kruimels en Afsluitend onwetenschappelijk naschrift. Hij praatte echter over niets anders dan het verderf van de Kerk en had geen oor voor verhalen van anderen. Hij sprak vreemden op straat aan op hun gedrag en hun levensvisie en bekritiseerde het daarna vaak. Socrates stond er ook om bekend om mensen voor het blok te zetten en ze midden op straat vaak moeilijke stellingen voor te leggen. Door deze vergelijking werd Kierkegaard in deze tijd ook wel ‘de Socrates van Kopenhagen’ genoemd.
De bekende citaat:
Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd.
Karl Marx was een Duitse denker. Marx’ denken beslaat uiteenlopende gebieden: filosofie, geschiedenis, politiek en economie. Daarnaast is het van grote invloed geweest op de latere ontwikkeling van de sociologie. In zijn werk integreerde Marx op originele wijze de gedachten van diverse grote denkers vóór hem. Marx zelf stelde al zijn filosofische en weten-schappelijk werk in dienst van één politiek-filosofisch doel: de bevrijding van de onderdrukte klassen in het kapitalisme, en daarmee de opheffing van de vervreemding die dit systeem in stand houdt. Politiek bracht Marx een aantal jaren in betrekkelijke afzondering door. Aan dit isolement kwam pas een einde met de oprichting van de International Working Men’s Association op 28 september 1864 (later bekend onder de naam: Eerste Internationale). In 1867 verscheen eindelijk het eerste deel van Das Kapital (Het Kapitaal), Marx’ “magnum opus”. De volgende delen zouden niet meer tijdens Marx’ leven verschijnen. Als Marx’ belangrijkste werk wordt meestal Das Kapital (of in het Nederlands: Het Kapitaal) beschouwd. Daarnaast is zijn Communistisch Manifest (met Friedrich Engels) wereldberoemd.
Een bekende quote:
Kapitaal is dode arbeid, die zoals een vampier, slechts tot leven komt door het opzuigen van levende arbeid en des te meer leeft naarmate hij meer arbeid opzuigt.
Friedrich Wilhelm Nietzsche was een beroemde en invloedrijke Duitse filosoof, dichter en filoloog. Nietzsche werd sterk beïnvloed door de filosoof Arthur Schopenhauer, wiens metafysica van de wil hij min of meer overnam, zij het dat hij er andere ethische consequenties aan verbond. Waar Schopenhauer pleitte voor een ascetische ‘apollinische’ levenshouding was Nietzsche juist een voorvechter van een ‘dionysische’ bevestiging van de levenswil. Dit strijdlustige concept werd belichaamd door de übermensch: het in de toekomst levende resultaat. Nietzsche stelt: Het bestaan van moraal is een argument voor de onderliggende fundamentele kracht (de wil tot macht) van al wat leeft (volgens Nietzsche was deze fundamentele wil zelfs aan de res extensa toe te kennen); moraal wordt immers door sterke individuen misbruikt om de zwakkere individuen te onderwerpen. Het perspectivistisch invalspunt van Nietzsche staat hierbij centraal: een objectieve moraal bestaat niet, deze wordt verzonnen overeenkomstig de behoeften van het subject. Moraal is een dekmantel voor machtshonger van de ‘priesterkaste’. Nietzsche gebruikt de ‘genealogische methode’ en doet historisch onderzoek naar de oorsprong van de moraal. De geschiedschrijving is nooit objectief, stelt hij, zij draagt steeds een bepaald perspectief en een bepaald belang uit.
Een bekende quote:
De beste vriend zal waarschijnlijk de beste echtgenote krijgen, omdat een goed huwelijk op een talent voor vriendschap berust.
Martin Heidegger was een Duitse filosoof. Zijn filosofisch hoofdwerk, Zijn en Tijd, werd in 1927 uitgegeven. In dit metafysisch werk probeert Heidegger een antwoord te geven op de vraag hoe de mens in de alledaagsheid vrij zou kunnen zijn. Heidegger was, met name door zijn lidmaatschap van de NSDAP van 1933 tot de val van het nazi-regime, allesbehalve onomstreden. Zijn zeer persoonlijke, vaak moeilijk te begrijpen taalgebruik is in de ogen van ‘heideggerianen’ fascinerend, hypnotisch en poëtisch. Groot opzien baart een interview met Heidegger in Der Spiegel (31 mei 1976) dat 10 jaar eerder was afgenomen maar pas na zijn dood mocht worden gepubliceerd. Zo stelt hij dat enkel een god de mensheid nog zou kunnen redden: “Nur noch ein Gott kann uns retten”. In het interview neemt Heidegger opnieuw geen afstand van zijn denken en handelen als rector in 1932/1934; opnieuw waarschuwt hij tegen de mateloze wil tot macht die de mens in dit technisch tijdperk opnieuw wegvoert van het échte, waarlijke denken, en nu misschien voorgoed.
Een bekende citaat:
Wachten zonder verwachting.Laten zijn, voorzichtig, geduldig, aanwezig en stil!
Theodor Ludwig W. Adorno was een Duits socioloog, filosoof, musicoloog, componist en literatuurcriticus. Hij was ook een prominent lid van het Institut für Sozialforschung, meestal _Frankfurter Schule_ genoemd.Theodor W. Adorno studeerde aan de Universiteit van Oxford en profileerde zich al vroeg als socioloog. Daarnaast was hij hoofdzakelijk een filosofisch denker. Het etiket “sociaal filosoof” benadrukt het sociaal-kritisch aspect van zijn filosofisch denken, dat vanaf 1945 een intellectueel prominent standpunt werd binnen de kritische theorie van de Frankfurter Schule. Samen met Max Horkheimer, Walter Benjamin en Herbert Marcuse was hij een grondlegger van deze filosofische school, die vanaf de jaren dertig opkwam en later in de jaren zestig een sterke invloed zou uitoefenen op de studentenbewegingen in West-Europa. De denkbeelden van de Frankfurter Schule kregen geleidelijk ook invloed binnen de sociale wetenschappen. Zijn bekendste werk De dialectiek van de verlichting schreef hij samen met Max Horkheimer. Daarin beschreven zij hoe de Verlichting, die staat voor rationaliteit en vooruitgangsgeloof, omsloeg in haar tegendeel, en hoe de natuurdwang gereproduceerd wordt in beheersingsdwang. Als voorbeeld verwezen ze naar de holocaust.
Een bekende uitspraak:
Artistieke productiviteit is de kracht van willekeur in het onwillekeurige
Jean-Paul Charles Eymard Sartre was een Frans filosoof en schrijver van romans en toneelstukken. Hij wordt beschouwd als de vader van het Franse existentialisme. Principieel stond Sartre altijd al politiek links, maar na de Tweede Wereldoorlog profileerde hij zich steeds actiever als een marxistisch geëngageerde intellectueel. Hij oefende invloed uit op de publieke opinie over politieke kwesties zoals de Eerste Indochinese Oorlog, de Koude Oorlog en de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog. In 1964 werd hem de Nobelprijs voor de Literatuur toegekend. Een van Sartres belangrijkste thema’s was de existentiële vrijheid in een wereld zonder hogere macht die zin of betekenis geeft aan het leven. Die moet de mens zelf maar zien te scheppen, hoe moeilijk dat ook is. Beknopt en abstract formuleerde hij dat als: de existentie gaat vooraf aan de essentie. De mens is dus in essentie vrij en kan zijn verantwoordelijkheid niet afschuiven op omstandigheden, zelfs niet in extreme situaties. Zijn productiviteit was juist tijdens de Duitse bezetting vrij hoog; zijn filosofische hoofdwerk L’Être et le Néant heeft hij in die tijd zonder problemen kunnen publiceren, evenals zijn toneelstukken Les Mouches en Huis clos. Sartres originaliteit bestond daarin dat hij het bewustzijn een triomfantelijke onafhankelijkheid toekende en daarnaast de realiteit het volle gewicht van zijn betekenis gaf.
Een bekende quote:
De mens is alleen datgene wat hij van zichzelf maakt.
Hannah Arendt was een Duits-Amerikaans-joodse filosofe en politiek denker, die zich onder andere heeft verdiept in de vragen die samenhangen met totalitaire politieke systemen. In 1924 startte ze haar studie filosofie en theologie in Berlijn. Ze vervolgde haar studie in Marburg bij Martin Heidegger. De verschijning van haar driedelig werk The Origins of Totalitarianism (1951), waarin ze het woord zijn heden-daagse betekenis gaf, maakte haar bekend bij het grote publiek. In de Verenigde Staten werd vanaf het midden van de jaren vijftig de rassensegregatie in de zuidelijke staten een nationale kwestie. Arendt publiceerde een artikel naar aanleiding van het sturen van federale troepen door president Eisenhower naar Little Rock, Arkansas na gewelddadige incidenten op een middelbare school die geen zwarte leerlingen wilde toelaten. In 1958 verscheen haar werk Vita activa. De mens: bestaan en bestemming en Rahel Varnhagen. In 1961 verscheen Between Past and Future. In Jeruzalem startte op 11 april 1961 het Eichmann-proces, dat Arendt als journaliste nauwgezet volgde. Eind december van dat jaar werd het doodvonnis uitgesproken. In 1963 verscheen van haar hand Eichmann in Jeruzalem en twee jaar later Over revolutie. Ze werd hoogleraar aan de University of Chicago en bleef dat tot 1968.
Een bekende citaat:
Dat zo’n gebrek aan werkelijkheidszin en zulke gedachteloosheid meer onheil kunnen aanrichten dan alle boze driften die, wellicht, de mens eigen zijn tezamen — dat was de les die men in Jeruzalem kon leren. Maar het was een les, geen verklaring van het fenomeen en evenmin een theorie erover.
Michel Foucault was een Frans filosoof, bekend vanwege zijn politiek activisme in de jaren 70 en 80 en zijn analyses in de politieke filosofie via begrippen als disciplinemaatschappij, biopolitiek en biomacht. Men plaatst hem in de continentale filosofie, het structuralisme en poststructuralisme, hoewel hij de termen niet met zichzelf associeerde. Foucaults colleges trokken overvolle zalen. Zijn oeuvre wordt ingedeeld in drie periodes. In de vroege periode, tot 1975, richt Foucault zich op het ontstaan van de menswetenschappen en hun onderzoek: de waanzinnige en de patiënt. Foucault onderzoekt conceptuele systemen, épistémès die waarheid en kennis bepalen. Inspiratie hiervoor vindt hij in de Franse epistemologie, structuralisme en Les mots et les choses (1966). Hij onderzoekt hoe macht aan de oorsprong ligt van de menswetenschappen. In Surveiller et punir (1975) stelt hij dat in de 18e en 19e eeuw de soevereine macht naar een disciplinaire macht overgaat. Eind 18e eeuw ziet hij naast de disciplinaire macht biomacht. Ten slotte komen discipline en biomacht samen in biopolitiek, geïllustreerd in de seksualiteit. Deze overgang beschrijft hij in Histoire de la sexualité I: La volonté de savoir (1976). Tussen 1980 en 1984, veranderde Foucault van thema. Hij wil de Histoire de la sexualité vervolledigen. In 1984, enkele maanden voor zijn dood, verschenen hierover twee boeken. In plaats van zich te richten op de (anonieme) macht die het denken over seksualiteit bepaalt, focust hij op hoe individuen hun leven vorm geven. Foucault noemt dit subjectivering. In plaats van de 18e en 19e eeuw te bespreken, beschrijft hij hoe de Oude Grieken en Romeinen een bestaansesthetica uitbouwden.
Een bekende quote:
De klassieke filosofie heeft ons geleerd onze dood te aanvaarden. De moderne filosofie, de dood van anderen.
Jacques Derrida was een Frans literair criticus en filosoof en wordt beschouwd als de grondlegger van deconstructie. Zijn omvangrijke werk had een diepe invloed op de continentale filosofie en de algemene literatuurwetenschap. Derrida wordt vaak geassocieerd met poststructuralisme en postmodernisme, hoewel hij nooit de laatstgenoemde term gebruikte en zich ervan distantieerde. Derrida’s vroegste werk was een kritiek van de begrenzingen van de fenomenologie: Derrida kreeg voor het eerst internationale aandacht met zijn lezing “Structure, Sign, and Play in the Discourse of the Human Sciences” die hij gaf aan de Johns Hopkins University in 1966. De conferentie ging over het structuralisme, dat op dat moment in Frankrijk zijn hoogtepunt had bereikt, maar nog maar pas aandacht begon te krijgen in de Verenigde Staten. Derrida onderscheidde zich van andere deelnemers door gebrek aan expliciete steun voor de structuralistische beweging, die hij vooraf al had bekritiseerd. Hij toonde waardering voor de prestaties ervan, maar had tegelijk bedenkingen bij de interne beperkingen, waardoor men Derrida’s denken als een vorm van poststructuralisme zou gaan beschouwen. De invloed van Derrida’s bijdrage aan de conferentie was zo aanzienlijk, dat toen de resultaten van de conferentie in 1970 werden gepubliceerd, de bundel de titel The Structuralist Controversy had gekregen. Op dit congres ontmoette hij de Belgische literaire criticus Paul de Man, met wie hij een lange vriendschap zou delen en die ook een grote bron van controverse zou blijken. Ook ontmoette hij daar de psychoanalyticus Jacques Lacan, over wiens werk hij gemengde gevoelens had.
Een bekende quote:
Een context is nooit geheel en al bepaalbaar.
Peter Sloterdijk is een Duitse cultuurfilosoof. Sloterdijk, zoon van een Duitse moeder en een Nederlandse vader, studeerde van 1968 tot 1974 filosofie, germanistiek en geschiedenis aan de Ludwig-Maximilians-Universiteit München en de Universiteit van Hamburg. In 1976 promoveerde hij aan de Universiteit van Hamburg. Vanaf 1980 publiceerde Sloterdijk vele essays, waaronder _Kritik der zynischen Vernunft_. In 2001 werd Sloterdijk benoemd tot rector van de Staatliche Hochschule für Gestaltung te Karlsruhe. Zijn werk Kritiek van de cynische rede dat in 1983 verscheen, bracht de nog jonge Sloterdijk haast onmiddellijke roem als een van de meest gelezen en vooral beruchte filosofen van de moderne tijd. Hoewel sommige filosofen hem zijn gebrek aan academische gestrengheid en zijn aforistische stijl verweten, waren er anderen, zoals Habermas, die hem wel serieus namen. Als postmodernist heeft Sloterdijk geen plaats voor absolute waarheid. Evenmin bestaat voor hem zoiets als algemeen geldende ethische principes. Hij geeft zelf dus ook geen sluitende antwoorden op vragen waar ieder mens mee zit, zoals ‘Hoe moet ik leven?’ en ‘Door welke waarden en principes moet ik me laten leiden?’ In tegenstelling tot bijvoorbeeld Marx en Kant bouwt hij geen immanent filosofisch systeem van deugden en waarden op. In ‘Kritiek van de Cynische rede’ accepteert hij dat de huidige westerse maatschappij vooral gebaseerd is op nihilisme, maar stelt hij een andere benadering voor. De huidige houding die mensen tegenover het nihilisme aannemen, is cynisme, dat hij als uitvloeisel van de Verlichting ziet. Dit cynisme plaatst hij tegenover het kynisme, dat hij prefereert als een betere reactie tegenover nihilisme. Sloterdijks aforistische, literaire stijl is wat minder toegankelijk voor lezers die iets meer houvast wensen, of verwachten dat hij met conclusies komt aanzetten. Zo ook oud-eurocommissaris Frits Bolkestein, die Sloterdijk in een debat openlijk aanviel op zijn theorieën en de waarde van zijn filosofisch werk: “Pure fantasie, professor!” en “U presenteert helemaal geen theorie, uw boek is een verzameling bon mots, anekdotes, verhalen!”.
Een bekende uitspraak:
In psychologische zin kan men de cynicus van deze tijd zien als melancholisch grensgeval dat zijn depressieve symptomen onder controle kan houden en tot op zekere hoogte arbeidsgeschikt blijft.
Dirk De Wachter is een Belgische psychiater en hoogleraar. Al wordt hij nog niet gezien als een filosoof, zijn denkrichtingen zijn zeer filosofisch. Zoals hij zegt: Ondanks dat we een 7,8 op de 10 scoren als het gaat over geluk, vragen we in onze samenleving veel hulpverlening aan de psychiatrie. “De wachter” noemt dit psychiatrisering van de maatschappij. Wat is er aan de hand met de wereld? We hebben het moeilijk met verdriet maar altijd gelukkig kunnen zijn is een illusie. We willen succes maken! Fantastigheid! Maar succes is een combinatie van geluk, kans en noodlottige toevalligheden. Geluk is niet maakbaar. Het is geen consumentisch begrip. Als je je niet goed voelt zou je je met wilskracht goed moeten gaan voelen. Dat kan niet. Niet goed voelen wordtook snel gemedicaliceerd en gepsychiatriseerd. Een wereld die niet af en toe lastig mag zijn, is geen leefbare wereld. De Wachter onderscheid 3 denkrichtingen die volgens hem een oplossing zouden kunnen bieden aan dit probleem.
1. In verbinding gaan wordt lastiger in deze maatschappij. We bunkeren ons in vanwege de illusie. Zoek nabijheid. Spreek en durf. Dat heeft meer waarde dan ‘partytime’. Waardevolle dingen delen want ‘lastigheid ’is goed.
Toneelstuk: Huis clos van Paul Sarte (1905-1980): L’enfer c’est les autre = De hel dat zijn de anderen. Het zijn de anderen die het leven tot een hel maken. De buitenwereld is de grootste vijand van de mens! Eenzaamheid is het probleem van deze tijd. We zetten in op de ikkigheid die het maakt. Maar alles is gemaakt in samenwerking. Minder narcistisch zijn, lijkt een oplossing voor de uitval in de wereld.
2. De wereld lijdt aan vervlakking, het niet weten en mysteries. Hij noemt dat het verbreinen van de wereld. Alles tot een brein issue maken. Maar niet alles is ons brein. Ik ben omdat u mij ziet, hoort en voelt. Wij zijn een verhaal. Ons brein krijgt alles van anderen. Het verhaal ontstaat omdat we in verbinding staan met anderen. De mens heeft een brein, een individueel verhaal en kan nadenken. Daarnaast blijft er een mysterie over. Dat wat we nooit als mens kunnen grijpen maar wat we wel zijn. Dit vinden we blijkbaar lastig te accepteren want we willen alles grijpen tot het perfecte. Het mysterie werd eerder door de godsdiensten naar zich toe getrokken. De huidige seculiere tijd duidt dat mysterie niet meer. Toch denken we wel over de noodlottigheid van het bestaan. BV. Wat is een goed leven?
3. Hechting. Ieder mens die geboren wordt kan niet zelfstandig bestaan. Een baby, maar zelfs als volwassene, zijn we multi zintuigelijk. Streling! Taal is belangrijk om onze complexe wereld te duiden. Deze knop hebben we werkelijk ‘uitgedrukt’ en nemen deel aan simplificering. Whapp, berichten en beeldcultuur hebben in grote getalen hun intrede gedaan. We zijn vergeten ‘talig’ te zijn. Daarom spreek, verwoord en luister want dat leidt tot zorgzaamheid. Lastigheden krijgen anders geen plaats. Taal is essentieel en zorgt ervoor dat het lichaam de moeilijkheden gaat overnemen. Eten aan tafel is talig omgaan met elkaar!
Een bekende uitspraak:
Van verdriet moet je niet genezen worden.
