De bijeenkomst van zondag 1 september kreeg weer een bijzondere vraag voor “de kiezen”. Wat kun je namelijk met kennis doen? Wat is de waarde van kennis gerelateerd aan verschillende aspecten van het leven. Zegt waarde iets over wie je bent, wat je kunt bereiken of wie je wilt zijn? Dat leverde weer een prachtig gesprek op, afgelopen 1 september 2024, waarvan we zoals gewoonlijk hieronder verslag doen.
Kennis
De eerste logisch verklaarbare wedervraag was: “Wat is kennis?”. Het definiëren van “kennis” is natuurlijk ook al een filosofische vraag op zich. We hebben daarom het uitgangspunt “Kennis is weten” als fundering voor de huidige vraag neergelegd. Daardoor kwam de focus op het onderzoeken van de waarde van die kennis. Toch kwam ook de opmerking voorbij dat kennis niet bestaat. Iedereen interpreteert kennis zelf dus bestaat er wel een uniforme kennis. We denken het te weten maar is dat ook zo? Anderen benaderden de basiskennis die het onderwijs aanbied t.w. het leren/ kunnen lezen, schrijven en rekenen als een vorm van algemene kennis die nodig en uniform is.
Waarde van vakkennis
Het eerst benoemde waarde-aspect dat genoemd werd in het filosofisch gesprek was vakkennis. Vakkennis maakt je effectief en handelingsbekwaam, meende men. De vakkennis van een dokter schept bijvoorbeeld daarnaast vertrouwen in iets waar je zelf weinig kennis van hebt. Vakkennis helpt mensen en het draagt bij in maatschappelijke, financiële en economische zin. Maar vergroot dat de waarde ervan? Daardoor kwamen we op het inzicht dat de waarde van kennis wordt bepaald door wat je ermee doet. Kennis kan namelijk zowel een positief als negatief effecten hebben. Kennis helpt maar kan ook schade toebrengen. Bepaalde kennis kan zelfs een traumatische uitwerking veroorzaken waardoor het soms beter lijkt om iets niet te weten.
Quote: Onwetendheid is een zegen.
Kennis als oordeelsvorming
Een van de deelnemers kwam met de aanvulling dat je altijd kennis nodig hebt om iets op waarde te schatten. Echter kennen ook waarde toe aan zaken die ons emotioneel raken. Dus zonder kennis van zaken. Is oordeelsvorming daarmee zowel rationeel als emotioneel gestuurd en bestaat er ook zoiets als emotionele kennis? Het lijkt er aan de ene kant op dat ons waardeoordeel altijd rationeel te verklaren is. Toch spelen veelvuldig ratio en emotie beide een rol bij het waarderen van dingen (gebeurtenissen, objecten, ideeën). Waarderen wordt veelal gezien als iets subjectief en afhankelijk van de persoon, plaats en tijd. Ons waarderingssysteem is persoonlijk maar ook cultureel bepaald. Mensen waarderen dingen verschillend afhankelijk van het eigen perspectief. In hoeverre speelt dan de waarde van kennis nog een rol?
Behoefte aan kennis bepaald de waarde ervan
We kwamen nu in een kern van de vraag terecht waarbij er steeds meer invalshoeken en gezichtspunten in ons gesprek naar boven kwamen. Zo meende iemand dat de waarde van kennis tevens afhangt van de behoefte (de vraag naar bepaalde kennis). De economisch tijdsgeest bepaalt mede de waarde van kennis, zoals we eerder opmerkten. Dit wordt o.a. uitgedrukt in nieuwe beroepen, economische verhoudingen en loonverschillen. Maar de waarde van kennis wordt niet altijd in geld uitgedrukt. Wij dachten bijvoorbeeld ook aan concepten zoals vrijheid, gelijkheid en broederschap. Voorbeelden zijn ook de waarden van “de verlichting” en de Franse revolutie waardoor de individuele waarden op een hoger niveau werden getild. Dat heeft een aanzienlijk impact gehad op de waarde van kennis voor het individu en de maatschappij. Een van de deelnemers vroeg zich af of het mogelijk zou zijn om de objectieve waarde van kennis te ontdekken of te bepalen – de deelnemer verwees naar informatie – natuurwetten/natuurrecht/DNA – als een vorm van kennis dat bestaansrecht verleent aan organisch en anorganisch materiaal.
Actuele kennis
Kennis zou daarmee ook bepaalde inherente waarde kunnen hebben. Men verwees tijdens de sessie ook naar het feit dat de waarde van kennis fluctueert. Mensen die in de jungle leven hebben andere kennis nodig dan mensen die in de stad leven. De omstandigheden bepalen dus ook de waarde van kennis. Heel veel kennis is niet bruikbaar of relevant (denk aan het dagelijks nieuws, sociale media). De waarde van kennis is heel persoonlijk. Je bepaald zelf grotendeels welke informatie of kennis je tot je neemt en wat niet. Soms komt kennis van pas en soms niet; hierbij speelt ook actualiteit een rol. In vroegere tijden wist men hoe je piramides moest bouwen maar er is veel traditionele kennis verdwenen. Een deelnemer kwam met de vraag of de menselijke kennis over het algeheel is gegroeid door de tijd heen en of dit heeft geleid tot vooruitgang/verbetering? Wij dachten van wel echter onze technologische kennis heeft ook geleid tot klimaatverandering en milieudegradatie wat weer mogelijk een bedreiging vormt voor het menselijk voortbestaan. Daar kwamen we weer in een cirkelredenering over de waarde van kennis.
Overlevingswaarde
Misschien is “overleven” wel een basiswaarde van kennis. Dankzij kennis hebben mensen meer kans om te overleven. Er rees even de vraag of dieren nou wel of geen kennis bezitten. Sommigen waren van mening dat dieren alleen handelen op basis van intuïtie. Anderen waren van mening dat dieren ook bepaalde dingen leren en kennis daarover opslaan. Het staat vast dat verschillende dieren verschillende capaciteiten hebben maar we zullen nooit echt te weten komen of het spectrum van kennis bij mensen veel breder is dan bij dieren. Tenminste, dat denken we nu. Daarnaast beschouwen sommigen intuïtie als iets wezenlijk anders dan kennis en anderen beschouwen intuïtie als een vorm van kennis. Dan verlaten we de dieren en gaan over op het thema “de voordelen van kennis als overlevingsstrategie”. Kennis kan nl. ook een voordeel of voorsprong opleveren ten opzichte van andere mensen of maatschappijen. Het kan als machtsinstrument worden ingezet. Meer macht biedt ook meer overlevingskansen. Maar kennis dient niet alleen als borging voor het eigen (individuele) voortbestaan, maar ook als borging voor het gezamenlijke (ofwel maatschappelijke) voortbestaan. Technologische en culturele overdracht houden de samenleving in stand. In dit gesprek werd ook gewezen naar het verschil tussen de positieve wetenschap/natuurwetenschap – datgene wat we empirisch kunnen waarnemen en meten – en de sociale wetenschappen/cultuur en kunst. Kennis van de natuurwetten zou van een andere aard zijn dan kennis van het sociale domein. Beiden domeinen zijn belangrijk voor overleving en overlevering. Men moet toch ook een beetje kennis hebben van sociale omgangen en normen om binnen een groep/maatschappij te overleven.
Levenskwaliteit en ethische (morele) waarde
Kennis kan bijdragen aan levenskwaliteit, maar voor wie? Kennis kan voor zowel goed als kwaad worden ingezet. Wij dachten aan de ontwikkelingen op het gebied van kernenergie. Ook het handelen op basis van voorkennis op financiële markten passeerde even de revue. Er zijn regels omtrent voorkennis en handelen op financiële markten omdat voorkennis een onrechtmatig voordeel kan bieden of schadelijk kan uitpakken voor een marktpartij/bedrijf of de markt als geheel. Ethiek houdt zich bezig met de vraag hoe te leven/handelen; wat is goed en wat is slecht handelen? Bij ethiek speelt gevoel een rol, maar ook de rede. Er is een wisselwerking tussen kennis en ethiek (het moraal). Kennis kan het moraal beïnvloeden en het moraal kan invloed hebben op wat voor kennis er gezocht wordt en hoe deze kennis wordt gebruikt. Een van de deelnemers verwees naar het verschil tussen pseudowetenschap en echte wetenschap. De waarde van kennis hangt af van het waarheidsgehalte. Sommigen deelnemers waren ervan overtuigd dat AI ons heel veel nieuwe kennis en welzijn zal brengen en anderen twijfelden over het innovatieve denkvermogen en waarheidsgehalte van AI; AI zou slechts een reflectie zijn van de kennis die er al is. Iemand bracht naar voren dat het belangrijk is dat kennis gedeeld (gedemocratiseerd) wordt om te voorkomen dat kennis in handen is van één persoon of instituut (zoals vroeger bij de kerk).
Piramide van Maslow
De waarde van kennis is dat het individuen en samenlevingen opties en richting geeft voor het handelen om zo aan persoonlijke en gezamenlijke behoeften te voldoen. Wij dachten aan de koppeling met de basisbehoeften van de mens zoals vertaald in de piramide van Maslow. Kennis heeft overlevingswaarde en het KAN de levenskwaliteit verbeteren (maar niet altijd). Tegelijkertijd is alle kennis voorwaardelijk. Bovendien heb je misschien niet veel kennis nodig om echt gelukkig te zijn. We hebben geconcludeerd dat de waarde van kennis plaats- en tijdsgebonden is; persoonsafhankelijk en maatschappelijk afhankelijk.
Wij danken weer alle deelnemers voor hun aanwezigheid. Het volgende gesprek is op 6 oktober.
Wil je graag eens komen, wij komen iedere eerste zondag van 14.00 tot 17.00 uur bijeen in de Engelsestraat 30 in Bergen op Zoom. Of neem een kijkje op onze website www.filocafe.nl of onze facebooksite “Sapere Aude”.
Je bent van harte welkom.
Deelnemers: 12
De andere ingebrachte vraag:
Hoe beïnvloedt het collectief geheugen ons als mens?