Vrije wil bestaat niet!
Op zondagmiddag 6 april kwamen we weer bij elkaar. Deze keer werd er democratisch gekozen om de stelling “Vrije wil bestaat niet” te bespreken. Een stelling die in de geschiedenis al door vele filosofen is beargumenteerd. Ze zeggen dat onze acties eigenlijk al bepaald zijn door factoren zoals onze genen, opvoeding en de omgeving waarin we leven. Vrije wil is daarom een illusie.
Ter inspiratie werd vooraf Arthur Schopenhauer (1788-1860) aangehaald. Geïnspireerd en voortbouwend op de filosofie van Immanuel Kant, durft te denken en de vrije wil, ontwikkelde Schopenhauer een meer gedetailleerde visie over het leven. Hij formuleerde: “We denken zelden aan wat we hebben en voortdurend aan wat ons ontbreekt”. Hij bracht ons de leer van het pessimisme, het leven is lijden en niet echt de moeite waard. Geluk duurt slechts even en er dient zich snel weer een verlangen aan wat nooit helemaal bevredigd wordt. Het leven is lijden en liefde bestaat niet. Schopenhauer was de eerste filosoof die Oosterse invloeden in zijn geschrifte verwerkte nl. de waarheden van Boeddha.
Leestip: Siddhartra geschreven door Herman Hesse
Wat is de vrije wil?
Als eerste kwam causaliteit aan de orde in ons gesprek. Oorzaak-gevolg versus vrijheid en vrije wil. We bespraken de vrije wil als het vermogen om rationeel te handelen en daardoor controle uit te oefenen over de eigen daden en beslissingen. Maar we zagen ook dat de vrije nog steeds niet absoluut is. Zou “handelen” dan gestuurd worden door onze gedachten? Is de wil in dat verband dan een werkwoord of een zelfstandig naamwoord?
Wat bedoelen we met “wil”.
Om antwoord te kunnen geven moet het verband tussen vrijheid en oorzakelijkheid onderzocht worden. Dat wil zeggen de vraag of, en in welke mate, de natuurwetten het menselijk gedrag bepalen. De twee uitgesproken tegengestelde posities binnen dit gesprek zijn die van enerzijds het metafysisch libertinisme, dat betoogt dat de vrije wil (keuzevrijheid) een essentieel onderdeel vormt van het leven van het menselijk individu, en anderzijds die van het harde determinisme dat stelt dat de individuele vrije wil niet bestaat. Er werd o.a. aangestipt dat de vrije wil het vermogen is om autonoom beslissingen te nemen. Maar ook dat deze gekoppeld is aan het ego, overlevingsdrang en verlangen. We vroegen ons af of dat dan een vorm van vrije wil is als het door irrationele krachten wordt gedreven.
Als er geen wil is, is er geen ik
Is “de wil “een bewuste of onbewuste actie? Bepaald “de wil” de vorming van een persoon (ik)? Of is er sprake van een instinctieve wil die door opvoeding of DNA doorgegeven wordt en zich doorontwikkeld in de loop der jaren. Een primair mechanisme wat ieder mens in zich heeft.
Bepaald de wil je keuzes?
Vrije wil verwijst naar het vermogen van individuen om keuzes te maken zonder dwang of externe beperkingen. Dit impliceert dat, wanneer iemand wordt geconfronteerd met meerdere opties, hij of zij vrij kan bepalen welke keuze wordt gemaakt. Vrije wil is een fundamenteel concept binnen ethiek, psychologie en recht, omdat het veronderstelt dat mensen verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun daden. De vrije wil is een illusie, De vrije wil is een illusie, stellen wetenschappers al jaren op basis van experimenten. Wij mensen denken over een vrije wil te beschikken, luidt dan het idee, maar in feite zijn we onbewuste speelballen van de causaliteit en zijn onze beslissingen terug te voeren op eerdere gegevens. De wil waar Schopenhauer bijvoorbeeld over schrijft is een andere wil dan de wil die we bedoelen als we een ijsje willen. Je kunt als je wilt ook afzien van dat ijsje, maar van de Wil, waaruit het hele bestaan ontstaat, daar kunnen we niet van afzien. We voelen dit heel sterk als we ons vervelen. ‘Een ijdel verlangen’ noemt Schopenhauer het. We hebben nergens zin in, behalve in ergens zin in hebben. En dat zeurende gevoel is de Wil die we nooit kunnen uitzetten.
Conclusie
Of deze stelling nu juist is of niet, hebben we ook deze middag niet kunnen vaststellen. Wel hebben we weer veel vragen, verdiepingen en inzichten kunnen delen en getoetst, of we dat wilden in niet!
Wij danken weer alle deelnemers voor hun aanwezigheid. Het volgende filosofisch gesprek is op 4 mei, waarbij we naast de dodenherdenking ook weer filosofische overdenkingen gaan delen.
Wil je graag eens komen, wij komen iedere eerste zondag van 14.00 tot 17.00 uur bijeen in de Engelsestraat 30 in Bergen op Zoom. Of neem een kijkje op onze website https://www.filocafe.nl of onze facebooksite “Sapere Aude”.
Je bent van harte welkom.
Moderator René Langestraat en Marlita van Belkom
Deelnemers: 13
De andere ingebrachte vragen waren:
- Moeten we eigenlijk wel genieten?
- Wanneer spreek je van zorg?
- Identiteit, wat is dat?